De term “verger maraîcher” omvat de principes van agroforestry. Wat is dat juist, en waarom? Waarom niet hebben gekozen voor klassieke tuinbouw zonder bomen… Er zou meer plaats zijn om groentjes te telen!
Het principe van agroforestry is de associatie van de land- of tuinbouw (“agro” oftewel “maraîchage” in ons specifiek geval) met bomen (“forestry”). In ons geval zijn dit fruitbomen (boomgaard oftewel “verger”). Vandaar de term “verger maraîcher”. Op grotere landbouwschaal kan agroforestry ook gekoppeld worden aan houtproductie. Deze werkwijze heeft veel voordelen, zonder te willen beweren dat het een wondermiddel is. Hieronder worden naast de voordelen ook enkele nadelen/beperkingen besproken. We zijn er echter van overtuigd dat met een juist concept en een goed beheer de voordelen meer zullen doorwegen dan de nadelen.
Het concept van de verger maraîcher wordt momenteel onderzocht op verschillende plaatsen in de wereld, waaronder in de CRA-W te Gembloux (Cente de Recherche Agronomique).
We hebben dus gekozen om de principes van agroforestry toe te passen in ons project met het besef dat het gaat om een ja, maar… We experimenteren!
Ja!
Microklimaat, biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid, (grond-)waterbeheer
Hagen
Een gemengde haag, voornamelijk bestaande uit nectarplanten (voor de bijtjes!) omringt zo goed als ons gehele perceel. Een ideale schuilplaats en voedingsbron voor de wilde fauna en natuurlijke vijanden (nuttige insecten)! De haag dient ook (deels) als afscherming tegen het pesticidengebruik van onze niet-biologische-landbouw-buren. Het gemengde karakter is essentieel voor een diversiteit aan fauna. Ook op het vlak van de wind draagt de haag een steentje bij: windluwte en dus microklimaat! Voor nog wat meer windluwte werden ook binnen het perceel kleinfruithagen aangeplant. Wist u dat de wind één van de grote stressfactoren van planten zijn? Teveel wind vertraagt bijvoorbeeld de groei, kan beschadigingen met zich meebrengen. Doordat het gewas aan deze stress onderhevig is, wordt het gevoeliger voor ziekten en plagen (via wondjes, door te hoge evapotranspiratie, …). Verder draagt de haag bij tot de bodemvruchtbaarheid: bladval, maar ook het verhakselde snoeiafval wordt hergebruikt, voornamelijk als bodembedekking (paden, onder kleinfruit, …). De hagen houden ook het regenwater tegen waardoor meer water in de grond sijpelt.
Bomen
Op vele vlakken hebben bomen een gelijkaardige functie als hagen: een bron van biodiversiteit, windluwte, bodemvruchtbaarheid en een verbetering van het waterbeheer. Des te meer hoe groter en ouder de bomen worden! Bij het wegrotten van afgevallen bladeren komen organisch materiaal en mineralen vrij welke in de toplaag van de bodem terechtkomen. De boom pompt letterlijk mineralen vanop grotere diepte naar de toplaag van de bodem. Net als in het zichtbaar gedeelte van de boom, sterft ook elk jaar een deel van de wortels af, welke organisch materiaal/nutriënten vrijgeven in de bodem. Bomen leveren ook een bijdrage voor de zuivering van het grondwater: (een deel van de) voedingselementen die anders naar en via het grondwater zouden wegspoelen, worden opgevangen door de wortels.
De ’tunnel’serre met ook openingen aan de zijkanten
Streven naar biodiversiteit en interactie tussen de natuurlijke elementen heeft weinig zin als men werkt met geïsoleerde systemen. Een serre is in veel gevallen zo’n geïsoleerd systeem doordat er te weinig openingen zijn. Daarom hebben wij gekozen voor een serre met laterale openingen van 14m lang, bovenop de voor- en achterdeur. Geen noodzaak voor de serrelengte waar wij over beschikken (31m), maar een duidelijke meerwaarde voor de biodiversiteit. Zo zien we bijvoorbeeld regelmatig de vogels door de serre vliegen! Het blijft uiteraard steeds een afweging op basis van de gewenste temperatuur, voornamelijk in het koudere seizoen. In de zomer blijft de serre permanent (aan de zijkanten meer of minder) openstaan!
Ja!
Diversiteit op het vlak van de productie
Dankzij de fruitbomen en de haagjes met kleinfruit langs de groentenpercelen bieden wij niet alleen seizoensgroenten aan, maar ook fruit en kleinfruit! Hoewel de fruitproductie voorlopig complementair zal blijven naast de intensieve groententeelt, zijn onze klanten bijzonder enthousiast om af en toe iets extra te kunnen verkrijgen van eigen bodem, al is het dus slechts een tijdelijk aanbod in het jaar.
De productie spreidt zich dus niet enkel horizontaal uit op ons terrein, maar ook verticaal in de hoogte. Doel is om op termijn een productie in etages te bekomen waarbij bijvoorbeeld kleinfruit gedijt onder/naast fruitbomen. Zo doen bepaalde variëteiten van rode bessen het bijzonder goed in halfschaduw.
Ja!
Interessant voor kippen (eigenlijk voor de veeteelt in het algemeen)
Wist u dat de kip feitelijk een bosbewoonster is? De aanwezigheid van struikgewas en bomen is voor hen onmisbaar om zich te ontplooien. De kip voelt zich niet op haar gemak in open lucht. Struikgewas en bomen bieden bescherming tegen hun predatoren omdat ze zich kunnen verbergen, tegen extreme weersomstandigheden, … Doordat er meer biodiversiteit is, valt er ook meer te eten!
Het houden van kippen wordt overwogen voor de toekomst. Eén ding tegelijk!
Maar..
Knaagdieren, mollen, woelratten, …
Wanneer agroforestry wordt toegepast, wordt een ideale habitat gecreëerd voor knaagdieren, mollen, woelratten, … Ze vinden beschutting tegen hun predatoren en hebben veel lekkers bij de hand: wortel- en knolgewassen en zelfs de wortelen van fruitbomen vinden ze heerlijk! Hun habitat wordt des te luxueuzer naarmate de grond bedekt wordt met stro of bij toepassing van het systeem van permanente zaaibedden (weinig grondbewerking, welke ze niet appreciëren).
Reden voor paniek? Ja en neen. Ja, indien men de populatie ongestoord laat groeien en de druk te groot wordt. Neen, aangezien ze door hun graafwerken de grond zachter maken (bijvoorbeeld onder het geotextiel in de winter of op de percelen die een jaar door een groenbemester begroeid zijn. De mol is ook verzot op sommige parasieten van de tuinbouw, zoals de ritnaalden!
Wij beherend dit door druk uit te oefenen op de populatie. Zo werken we bijvoorbeeld samen met een professionnele mollenvanger en met de plaatselijke jagers. Geen uitroeiing dus, dat is onze filosofie (bio) niet waardig.
Maar…
Licht…
Wie boom zegt, zegt ook schaduw. De lichtinstraling op ons perceel zal uiteraard minder groot zijn dan op een open perceel. In de zomer kan dit in hete perioden gunstig uitpakken: een teveel aan heet brandend zonlicht is niet gewenst voor de meeste gewassen en droogt de bodem uit. De mindere instraling wordt ook gecompenseerd door een extra productie aan (klein-)fruit.
Met de instraling moet voorzichtig worden omgegaan. De meeste groenten groeien namelijk toch het best in volle zon.
Bij de inrichting van het terrein geldt het gezond boerenverstand! Hierbij enkele regeltjes in een notendop:
– (laten) opmaken van een gedetailleerd topografisch plan van het terrein welke alle bestaande elementen omvat inclusief omvang/hoogte (bomen, struikgewas, gebouwen, muren, … ). Bij ons is hier alles mee begonnen;
-een keuze maken van de te behouden bomen in functie van de toekomstige groentenpercelen en hun oriëntatie (zoveel mogelijk noord-zuid gericht). Behoud zeker oudere bomen (liefst meerdere, in groep) aangezien deze zo’n diversiteit aan leven bevatten/aantrekken … Een jonge aanplant vervangt dit de eerste decennia niet! Bij ons werden voornamelijk oude sparren opgeofferd wegens weinig ecologisch waardevol in onze streken. Ook enkele oude zieke fruitbomen werden verwijderd. Ecologisch gezien storen ze feitelijk niet, maar in een intensief productiesysteem zou men best (besmettelijke) boomziekten hun gang niet laten gaan;
– vermijd het toekomstig ontstaan van teveel schaduw op de groentenpercelen door de jonge aanplant. Het is altijd zonde een boom te moeten kappen, zeker als dit vermeden kan worden bij de aanplant. In ons specifiek geval werd gewerkt met lage vegetatie (kleinfruit) aan de zuidkant van de groentenpercelen en een wat hogere vegetatie aan de noordkant (laagstam fruitbomen). De hogere bomen bevinden zich best aan de noordkant en wat verder verwijderd van de groentenpercelen.
Kom gerust eens langs om onze “verger maraîcher” te ontdekken!